» چند همسری مردان!!

چند روز است به سراغ هر کدام از شبکه های اجتماعی که می روم، چشمم می افتد به همنشینی دو واژه و روانم مشوش می شود؛ "چند همسری"! اول یک فایل ویدیویی بود که توجهم را جلب کرد؛ متن زیر ویدیو حکایت از آن داست که یک روحانی در یک برنامه تلویزیونی، استدلالی برای چند همسری آورده و قصد دارد با جملاتش این عمل را نه تنها عادی، بلکه مثبت جلوه دهد. چهره روحانی برایم آشناست؛ وقتی فایل در حال دانلود شدن بود به این فکر می کردم که در این چند سالی که با ایشان آشنا شده ام و بعضا به سخنانش گوش داده ام، هیچ وقت فکر نمی کردم طرفدار این موضوع باشد. فایل دانلود شده را می بینم؛ حرف هایی که زده می شود آن قدر آزار دهنده است که با اکراه تا آخر ویدیو را نگاه می کنم. باورم نمی شود کسی در صدا و سیما، در سال 98 چنین حرف هایی بزند. با چند ساعت فاصله یک تصویر دیگر درباره همین موضوع می بینم و تعجبم دو چندان می شود. پوستر اطلاع رسانی یک کارگاه آموزشی برای کسب مهارت در خانواده های چند همسری!!! این جا دیگر به عمق فاجعه پی بردم.

قصدم این نیست که بگویم چند همسری بحث جدیدی است یا اینکه تا پیش از این، درباره این موضوع در سطح جامعه نشنیده و ندیده باشم. نه. همواره جسته و گریخته درباره این خانواده ها، چیزهایی به گوش همه مان می خورد. اما نکته قابل توجه اینجاست که همه این داستان ها عموما یک وجه مشترک داشتند؛ این که چقدر این نوع زندگی، برای همسران و حتی خود مردی که با اختیار کامل چند همسر اختیار کرده است، سخت و دشوار است. همواره اینطور شنیده بودم که خانم های درگیر خانواده های چند همسری ، از این وضع زندگی خود ناراضی هستند. امل حالا ابعاد جدیدی از این پدیده به چشم می آید؛ مردان با شدتی بیشتر از قبل به تبلیغ این موضوع می پردازند و زنان، حداقل در ظاهر، از مزایای همسر چندم سخن می گویند. اجازه بدهید به طور دقیق و مفصل این بحث را از موضع اجتماعی، حقوقی و فقهی بررسی کنیم. اگر بخواهیم موضع اصلی روحانی را بررسی کنیم که در برنامه تلویزیونی صحبت می کرد، طبق گفته های خودشان باید گفت که در حرف هایشان قصد ترویج چند همسری را نداشتند اما بنا به اقتضای جامعه از آن دفاع می کنند و آن را یک راهکار و راه حل می دانند.

اقتضائاتی که از آن صحبت می کنیم منظور افزایش تعداد خانم هایی است که سن آنها از حدود 30 سال گذشته و همسری ندارند. به نظر ایشان برای جلوگیری از تبعات منفی مثل پیر شدن جمعیت کشور، باید چند همسری را که به لحاظ قانونی یک سازوکار شناخته شده و موجد مسئولیت است، جایگزین مناسب و مطلوبی برای ازدواج موقت بدانیم. اما سخن عجیب دیگری که در این برنامه مطرح شد آن بود که درست است میزان رضایت از زندگی در خانم هایی که در خانواده های چند همسری زندگی می کنند، نسبت به خانم هایی که در خانواده تک همسری هستند پایین تر است، اما ما نباید این دو گروه را با هم مقایسه کنیم. بلکه باید زنانی را که همسر چندم هستند با زنانی مقایسه کنیم که همسری ندارند. در واقع نگاهی وجود دارد که تن دادن به ازدواج و وارد شدن به خانواده ای که از قبل بنا شده است، در هر صورت بهتر از آن است که افراد ازدواج نکنند یا روابطی خارج از قانون و شرع داشته باشند. حالا اینکه خود این قانون که اجازه اختیار چند همسر را به مردان می دهد چقدر مطابق با واقع و نیازهای جامعه امروز ماست، بحثی جداگانه است که در ادامه به آن می پردازیم.

مورد بعدی که جنجال شاید بزرگتری به راه انداخت، برگزاری کارگاهی در تهران بود با این هدف که مهارت های مورد نیاز زندگی چند همسری را برای خانم ها و آقایانی که درگیر این نوع زندگی هستند یا تمایل دارند وارد این مقوله شوند، بالا ببرد. این کارگاه با هدایت یک مؤسسه طراحی شده است که پس از برگزاری کارگاه مشابه تصمیم گرفته اند تا آن را در شهرهای بزرگی همچون تهران و اصفهان نیز ادامه دهند. همه چیز این پوستر، از موضوع گرفته تا طرح انتخابی و جزئیات مذکور در آن هیاهوی زیادی به راه انداخت. طرح پوستر یک مرد و چهار زن را به تصویر می کشد که همگی خوشحال و لبخند به لب کنار هم ایستاده اند و چند بچه هم دارند. پوشش و شمایل این افراد، نشان دهنده قشر مذهبی جامعه است. طراح اصلی این پوستر اعلام کرده بود که از تغییر طرحش به این شکل هیچ راضی نیست.او گفته بود طرح اصلی یک پدرو و مادر و فرزند را نشان می داد و به هبچ وجه رضایت ندارد از این طرح سوء استفاده شود. جزئیات پوستر هم که در واقع به مباحث این کارگاه کاملا رایگان اشاره دارد عبارت است از بیان ضروری احیای فرهنگ چند همسری، احکام فقهی و مهارت های ارتباطی مرتبط با این موضوع!

اما واقعیت جامعه ما چیست؟ بیایید هر کدام از ما به اطرافیان خود نگاهی بیندازیم. چند تن از افراد متاهل در اطرافیان را در نظر بگیرید.بر فرض اینکه این مردان توانایی اداره چند همسر را داشته باشند و وارد این مقوله شوند، چه اتفاقی برای همسر اول و فرزندان او می افتد؟ زندگی آن ها به لحاظ روانی و مادی دچار چه تحولاتی می شود؟ آیا اینطور نیست که فکر و ذکر همسر اول همواره معطوف به این موضوع است که زن دیگری وارد زندگی اش شده است و حالا مجبور است همسرش را با زن دیگری شریک شود؟ سا فرزندان که مجبورند پدر خود را احتمالا به دیگران شریک شوند؟ این یک واقعیت محض است که مرد با ازدواج دوم باید از توجه و انرژی خود برای خانواده ای که تا کنون داشته بکاهد و در مقابل معطوف به خانواده دومش کند. دیگر سخن از خانواده سوم و چهارم نمی کنیم.

بر شمردن مشکلاتی که از ازدواج های دوم و چندم مردان در خانواده ها حاصل می شود؛ نه تنها برای همسر و فرزندان اول بلکه برای همسران بعدی نیز؛ از حدود این نوشته خارج است. پس آیا بهتر نیست برای حل مشکل خانم هایی که از سن معمول ازدواج گذشته اند و تمایل به ازدواج دارند به سراغ راه حل های دیگری برویم؟

بی شک افزایش افرادی که در سنین بالا همچنان مجردند منحصر به زنان نیست. مردانی نیز هستند که به این موضوع دچارند اما شرایط ازدواج کردن ندارند. منطقی تر آن است که جامعه در صدد برداشتن موانع برای افراد باشد نه این که با نگاهی یک سویه به ماجرا فرهنگی را ترویج کند که در جامعه هزار سال پیش وجود داشته است. چند همسری احتمالا ساده ترین راهی است که برای رفع این مشکل به ذهن متبادر می شود. تاکید می کنم تجرد در سنین بالا بین مردان هم در حال افزایش است؛ آیا اگر منع شرعی وجود نداشت صاحبنظران حاضر بودند چنین نسخه ای را برای زنان هم تجویز کنند و چند همسری زنان را راه حل بدانند؟

عنصر قانونی چند همسری

در مورد شرایط چند همسری در ایران، ماده 16 قانون حمایت از خانواده سال 1354 حاکم است. این ماده اصل را بر این می گذارد که مردان نمی توانند همسر دیگری اختیار کنند مگر این که بتوانند یکی از این شرایط را در دادگاه احراز کنند:

1.رضایت همسر اول؛ 2.عدم قدرت همسر اول به ایفای وظایف زناشویی؛ 3.عدم تمکین زن از شوهر؛ 4.ابتلاء زن به جنون یا امراض صعب العلاج؛ 5.محکومیت زن به حکم قطعی به مجازات پنج سال حبس یا بیشتر؛ 6.ابتلاء زن به هرگونه لعتیاد مضر؛ 7.ترک زندگی خانوادگی از طرف زن؛ 8.عقیم بودن زن؛ 9.غائب و مفقودالاثر شدن زن؛

بنابر این می بینیم که قانون به هیچ وجه چند همسری را تایید نمی کند بلکه اصل را بر تک همسری گذاشته و چند همسری را وضعیت فوق العاده ای می داند که منوط به تحقق شروطی است. وضعیت در فقه هم همین طور است. طبق نص صریح قرآن در آیه سوم سوره نساء، گرفتن چهار همسر برای مرد تنها در صورتی مجاز است که او بتواند عدالت را رعایت کند. البته باید به این نکته توجه داشت که شرایط اجتماعی در زمان صدور این آیه به گونه ای بود که مردان عرب بی شمار زن می گرفتند و این وضعیت نابسامانی را برای زنان به وجود آورده بود. پس حکم این آیه قدم بزرگی رو به جلو بود که در وهله اول تعداد را محدود می کرد و در وهله دوم، همین تعداد را هم مقید به رعایت عدالت بین همسران می کند. در زمان تصویب قانون در ایران نیز قانون گذار یک قدم فراتر رفت و اجازه همسر اول را شرط کرد و ازدواج مرد را بدون کسب اجازه مستحق حبس دانست. اما در سال های بعد شورای نگهبان این ماده قانون را غیر شرعی اعلام کرد. بنابراین متاسفانه امروزه اگر مرد بدون اجازه همسر اول خود، همسر دیگری اختیار کند مستحق هیچ گونه مجازاتی نیست و همسر اول فقط می تواند درخواست طلاق بدهد. اگر بخواهیم با دید حمایتی نسبت به زنانی که به نوعی قربانی این نقوص قانونی و ازدواج مجدد همسر خود می شوند به ماجرا نگاه کنیم، آن ها عملا ابزار مؤثری در دست ندارند.

به نظر می رسد شرایط عمومی جامعه امروز ما به گونه ای است که همچنان زنان از شنیدن این ترکیب نامأنوس "چند همسری" آزرده می شوند و البته بسیاری از مردان نیز هیچ اعتقادی به این امر ندارند.

باید دید چه تحقیقات و چه فعل و انفعالاتی صورت گرفته است که بخش کوچکی از جامعه ما به این نتیجه رسیده اند که تنها راه حل این مشکل اجتماعی، احیای فرهنگ هزار سال قبل است. آیا اصلا تحقیقات آماری و میدانی دقیق صورت گرفته است یا این افراد اولین راه حلی را که به ذهن شان رسیده عملی می کنند؟ به راستی تبعات چند همسری بین خانواده های ایرانی کمتر از مجرد ماندن دختران بالای 30 سال است؟ آیا این مسئله در دراز مدت بررسی شده است که زنان و فرزندانی که با این موضوع دست و پنجه نرم می کنند آسیب بیشتری می بینند یا زنانی که مجرد مانده اند؟ مسئولان فکر نمی کنند که مطرح شدن این موضوع در سطح کلان جامعه بدون هیچ گونه نظارت، خواسته یا ناخواسته، سبب ترویج این عمل شده و می تواند خطری برای آن دسته از خانواده هایی باشد که بنیانی متزلزل دارند؟

۰ نظر / ۱۹۰ بازدید